Aşık Edebiyatı Nazım Birimleri

    Âşık edebiyatı nazım tür ve çeşitleri çoğunlukla sözlü ürünlerdir. Ancak şehirde yaşamış, okumuş yazmış olan âşıklarla günümüzde yaşamakta olan âşıklar şiirlerini yazarlar.

1. Koşma

 
-Âşık edebiyatında en çok sevilen ve kullanılan nazım şeklidir.
-Dört dizeli bentlerden oluşur.
-Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır.
-11’li hece ölçüsüyle (6+5 ya da 4+4+3 duraklı olarak) yazılır/söylenir. 4+3 ve 4+4 kalıbıyla söylenmiş koşmalar da vardır.
-Şair son dörtlükte mahlâsını söyler.
-Uyak düzeni  abab cccb dddb…  şeklindedir. İlk dörtlüğün uyak düzeni xbxb ya da aaab şeklinde de olabilir. -Koşmalar genellikle lirik konularda söylenir.
-Aşk, güzellik, tabiat, sevgi vb konular işlenir.
-Koşmalar konularına göre güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt gibi nazım türleri içerir.
-Karşılıklı konuşma (dedim-dedi) biçiminde olan koşmalar da vardır.
-Ziyadeli koşmalara ayaklı koşma denir: ab(b)ab(b)  cccb(b)  dddb(b) …
-Önemli koşma şairleri Köroğlu, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan, Gevherî, Erzurumlu Emrah, Âşık Ömer.

2. Semai

-Aruzla ve heceyle yazılan olmak üzere iki türlü semai vardır.
-Heceyle yazılanlar koşmaya benzer.
-Tek fark dizelerin hece sayısıdır.
-Semai sekizli kalıpla yazılır.
-Kendine özgü bir ezgiyle söylenir.
-Dörtlüklerden oluşur.
-Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır.
-Uyak düzeni aynıdır.
-Sevgi, güzellik, ayrılık ve doğa konularını işler.
-Karacaoğlan ve Erzurumlu Emrah bu alanda meşhurdur.

3. Varsağı

 Toroslardaki Varsak (Avşar) boyunun özel bir ezgiyle söylediği türkülerden geliştirilmiş bir nazım biçimidir. Kendine özgü bestesi vardır. Epik şiirlerdir. Sert, yiğitçe bir söyleyişi vardır. Hayattan ve talihten şikâyet gibi konular da işlenir.Hecenin 8’li kalıbıyla yazılır. Genellikle “bre, bre hey, hey, be hey” gibi ünlem sözcüklerine yer verilir.Kafiyelenişi koşmayla aynıdır. Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır. Dadaloğlu ve Karacaoğlan varsağılarıyla ünlü iki şairdir. 

4. Destan

Âşık şirinin en uzun nazım biçimidir. (Anonim destanlardan farklıdır.)Dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı konuya göre değişir. Kimi destanlarda yüzü geçer. Savaşlar, kahramanlıklar, ayaklanmalar, kıtlıklar, doğal afetler, salgın hastalıklar, eşkıya ve ünlü kişilerin serüvenleri, gülünç olaylar, toplumsal taşlama ve eleştiri, atasözleri, hayvanlar destanlara konu olur.
    Destan koşma gibi kafiyelenir: abab cccb dddb…  İlk dörtlüğün uyak düzeni: xbxb şeklinde de olabilir.
    Hecenin daha çok on birli kalıbıyla yazılır/söylenir. Sekizli kalıpla söylenenler de vardır. Destanların kendine özgü bir ezgisi vardır. Destanda da şair son dörtlükte mahlâsını söyler. Seyranî ve Âşık Ömer bu alanda ünlüdür.

Aşık Edebiyatı Nazım Türleri

    Âşık edebiyatı nazım türleri genellikle koşma ve semai nazım şekilleriyle söylenir. Konuları bakımından koşma ve semaiden ayrılır.

1. Güzelleme

    İnsan, tabiat, aşk, sevgi sevgilinin güzelliklerinden bahseden şiirlerdir. Koşma nazım şekliyle yazılır. Lirik şiirlerdir.En önemli şairi Karacaoğlan’dır.  

2. Koçaklama

    Coşkun ve yiğitçe bir üslûpla yiğitlik, kahramanlık ve savaş konularını işler. Epik şiirlerdir. Koşma şeklinde söylenir. Edebiyatımızda Köroğlu ve Dadaloğlu koçaklama şairi olarak tanınır. 

3. Taşlama

    Bir kimseyi veya toplumun bozuk yönlerini eleştirmek için yazılan şiirlerdir. Koşma nazım şekliyle yazılır. Aşık Dertli, Bayburtlu Zihni, Ruhsati ve Develili Seyrani önemli taşlama şairleridir. Divan edebiyatındaki adı hicviye’dir. 

4. Ağıt

    Sevilen bir kişinin ölümünden duyulan üzüntüyü dile getirmek amacıyla ve koşma nazım şekliyle yazılan şiirlerdir. İslamiyet öncesindeki adı sagu, Divan edebiyatındaki adı “mersiye”dir. Anonim halk edebiyatında da ağıtlar olmakla birlikte ağıtlar âşık tarzı Türk edebiyatına aittir.

-Doğal afetler, ölüm, hastalık vb. çaresizlikler karşısında korku, heyecan, üzüntü, isyan gibi duyguları ifade eden ezgili ürünlerdir.

-Ağıt söyleme işine ağıt yakma, ağıt söyleyenlere ise ağıtçı denilmektedir.

-Koşma nazım şekliyle söylendiğine göre dörtlüklerden oluşur.

-Kafiye şeması koşmadaki gibidir.